10	Jommeke 6: Het Hemelhuis

Eerste druk: 1960 't Verhaaltje: Jommeke gaat vissen. Plots komt een rieten mandje met een baby erin aangedreven. Hij neemt de baby mee naar huis. De Miekes helpen hem bij het verzorgen. Samen met Filiberke bouwt Jommeke een houten huis waarin ze het kind kunnen herbergen. Alles blijft goed verborgen tot Marie een briefje in de broekzak van Jommeke vindt en het hele gebeuren duidelijk wordt. Na een tijd komt de moeder van de baby opdagen en wordt er feest gevierd. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "De bijbelse invloed is van bij de start van het verhaal zeer sterk. Rieten mandje met baby op de rivier (het Mozes-verhaal). Verder staat in het verhaal de barmhartige rol van Jommeke en zijn vriendjes centraal. Dit verhaal mag je gerust onder de noemer 'vroom en religieus' plaatsen. We weten ook dat Jef Nys vóór hij met Jommeke bezig was heel wat biografieën van religieuze personen heeft getekend: Bernadette, Pius X, Johannes XXIII,... Wellicht was dit verhaal een uitvloeisel van zijn beginperiode. We onthouden uit dit album dat Jommeke de helpende hand is en drijvende kracht voor anderen die het op dat moment wat moeilijker hebben." Nostalgische relativering: Vadertje en moedertje, het is een eeuwenoud spel van kinderen die hun ouders willen nabootsen, al of niet binnen de zedige normen en waarden. Je weet maar nooit waar je kind over de bloemetjes en de bijtjes leerde. Hier echter geen geklooi met een pop als baby, maar wel een vertederend wezentje van vlees en bloed, in de steek gelaten door zijn moesje. Dat werkt toch ook op jouw gemoed? Op 't eind bekent moeder Marie ontzettend fier te zijn op Jommeke, al moet hij in het vervolg wel zijn bek opentrekken als hij nog eens zoiets uitsteekt. Ontroerend, want de vrijheid waarvan Jommeke anders geniet om de wijde wereld rond te trekken, is weinigen gegeven. Het Hemelhuis toont hier nog een dorps-Jommeke in plaats van het gezwinde wereldburgersschap dat hij jaren later zonder al te veel tegenspraak opneemt.

9	Jommeke 21: Het Verkeerde Land

Eerste druk: 1965 't Verhaaltje: Jommeke knutselt met de motor van de grasmaaier en z'n autoped een soort bromfiets in elkaar en trekt samen met Flip op avontuur. Ze komen na een tijd aan bij een middeleeuws ogend stadje. 's Nachts dringen ze het stadje binnen. Al vlug worden ze opgepakt. In de stad blijken zeer merkwaardige mensen te wonen. Na voor de rechter te zijn verschenen mag Jommeke vrij rondlopen in de stad. Hij moet wel helpen waar hij kan. Na een tijdje komt er telefoon van Teofiel die z'n zoon onmiddellijk naar huis wil zien komen. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Een geweldig verhaal waarin Moeder Natuur wat steken heeft laten vallen. Jommeke komt terecht in wat je zou kunnen noemen een bijna perfecte leefgemeenschap, ware het niet dat de bewoners er wel heel vreemd uitzien. Dit verhaal geeft de bevestiging dat Jef Nys perfect kan afdalen naar de leefwereld van beginnende lezertjes. De fantasie van kinderen grenst immers aan het ongelooflijke... als je maar even de tijd neemt om eens wat tekenwerk van ze te bekijken. Jef Nys heeft deze kinderlijke fantasie meesterlijk in een verhaal gegoten waarin droom en werkelijk met elkaar flirten. We onthouden uit dit album zeker dat Jommeke zich bezondigt aan diefstal. Hij valt weer even uit zijn (voorbeeld)rol. Hij steelt benzine uit een geparkeerde auto. Als vergoeding schrijft hij wel een bonnetje waarmee de eigenaar van de auto een Jommeke-album gratis kan krijgen." Nostalgische relativering: Na een aanloop om Jommeke naar het verkeerde land te leiden, is dit eigenlijk vooral een parade van allerlei grappige freaks of nature die Jef Nys maar wàt graag kort of iets uitgebreider aan je voorstelt. En zo is Nys op zijn best. Jommeke grijpt in waar hij kan om verschillende van de inwoners het leven makkelijker te maken of zelfs het leven te redden. Deze missionaris-(of misschien zelfs messias-)houding komen we wel vaker tegen in de ooit zo katholieke (tot ergens na zijn scheiding) Jef Nys.

8	Jommeke 45: De Zeepkoning

Eerste druk: 1971 't Verhaaltje: De firma Rein en Fijn richt een grote prijskamp in. Wie zich drie maanden niet wil wassen zal daarna in één beurt met de zeep van de firma proper gewassen worden. Filiberke neemt de uitdaging aan. Jommeke zorgt ervoor dat Filiberke door zijn moeder niet kan gewassen worden. Na heel wat perikelen is Filiberke niet meer om aan te zien. Uiteindelijk mag zijn moeder hem voor de prijskamp wassen. Filiberke wordt vervolgens gekroond tot zeepkoning en ontvangt tweeduizend stukken wonderzeep. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Hier zet Jef Nys de droom van elke kwajongen om in werkelijkheid: je hoeft je niet meer te wassen en je krijgt er nog een beloning voor ook. We onthouden uit dit album zeker dat het een verhaal is waar Jommeke zijn hoofdrol eigenlijk kwijtspeelt aan zijn beste vriend Filiberke. Er zijn later nog een aantal albums verschenen waar Filiberke eigenlijk het hoofdpersonage is en zijn naïeve en onschuldig kinderlijke rol even aan de kant laat: Prins Filiberke (deel 91), De Goudvis van Filiberke (deel 171) en Filicasso (deel 180)." Nostalgische relativering: Eigenlijk moeten we daar eerlijk in zijn. Misschien onbewust roept Jef Nys het Jommeke-lezende kroost nu en dan op tot rebellie jegens de ouderlijke macht. Ergens zit er een anarchist in het gemoedelijke lijf van Nys. In De Zeepkoning volgen we de (slapstick)lotgevallen van smeerkees-voor-drie-maanden Filiberke die uit de schoonmaakhanden van zijn moeder moet blijven. De anders doodbrave Jommeke treedt hier op als medeplichtige. Nys' conservatieve visie op het gezin — vader werkt en moeder aan de haard — zien we tot uiting in de eindscène: Filiberkes vader, Prospeer, heeft de afwas drie maanden lang laten staan in plaats van zelf de handen uit de mouwen te steken. Bij thuiskomst maant hij vrouwlief Charlotte aan om aan de afwas te beginnen. Hoe hij deze drie maanden heeft overleefd zonder kokende vrouw in huis, is ons een raadsel. Maar het moet gezegd, Nys moest zich ook wel eens bewust geweest zijn van deze klassieke takenverdeling en tekende De Supervrouw, toch al deel 94 van de reeks en in onze Top 5-oproep gestrand op de 42ste plaats.

7	Jommeke 20: Apen in Huis

Eerste druk: 1965 't Verhaaltje: De apen van Paradijseiland komen bij Jommeke op bezoek. Ze vernielen één en ander bij Jommeke thuis en in de rest van Zonnedorp. Professor Gobelijn test zijn nieuwe uitvinding, de anti-vergeetkop, uit op een aap. Wanneer uiteindelijk de brokken bij Jommeke thuis hersteld zijn, vertrekken de apen terug naar Paradijseiland. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Kolder van de bovenste plank. Dit is een album dat je enkel leest zonder echt veel te moeten nadenken. Just for fun. Het enige noemenswaardige feit dat we hier kunnen onthouden is dat een twintigtal apen van Paradijseiland ooit een koor hebben gevormd: de Oloe-Oeloes." Nostalgische relativering: Wat gebeurt er als je een bende apen in je huis loslaat? Totale chaos! Scherven en brokken, hoogoplopende kosten (Flip zingt niet voor niets in strook 48: "Wie zal dat betalen?"), ongemakken en confrontaties met een onwennige maatschappij. Apen in Huis is slechts één van de apenverhalen die geliefd zijn bij Jommeke-lezers. Dat had Jef Nys ook in de mot en hij voegde met chimpansee Choco een derde huisdier toe aan het bestiarium dat de reeks kent na papegaai Flip en de hond Pekkie. Dat het tegenwoordig verboden is om een aapachtige als huisdier te houden is bijzaak.

6	Jommeke 14: Op Heksenjacht

Eerste druk: 1963 't Verhaaltje: Jommeke maakt een wandeling in de natuur en bereikt een groot bos. Onder een holle boom vindt hij een opening met een trapje en verder een tunnel. Hij volgt de tunnel en komt in kabouterland terecht. Daar maakt hij kennis met de belangrijkste figuren. Ook wordt hem vertelt dat de koning ziek is sinds drie heksen kabouterland plagen. Samen met de kabouters trekt Jommeke ten strijde en kunnen ze verhinderen dat de heksen de kabouterschat buitmaken. Uiteindelijk kunnen de heksen verdreven worden. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Iedereen heeft ooit sprookjes gelezen. Wanneer je als kleine jongen of meisje het verhaal leest, laat dit album je binnen de kortste keren weer verzeilen in de sprookjeswereld. De heksen die hier hun intrede doen zijn wat voorkomen betreft om ter lelijkst. Wie Hakeneus grondiger bekijkt zal duidelijk merken dat de invloed van Walt Disney (de heks uit Sneeuwwitje) zeer sterk is geweest. We onthouden uit dit album zeker dat Jommeke eigenlijk een avontuur beleeft op een locatie die we nergens op de aardbol (of daarbuiten) exact kunnen plaatsen." Nostalgische relativering: Op Heksenjacht is één van de populairste verhalen uit de reeks. Ons moeder vertelde dat bij haar thuis de namen van de drie heksen, Hakeneus, Pierehaar en Steketand, gebruikt werden als roepnaam bij haar zusters. Als pesterij, ja. Daar vloeide wel eens een traantje bij. Ook bijna dertig jaar na datum toen opa enkele van die pestverhalen vertelde tegen de kinderen van onze tantes. Bleiten dat zij deden! De kabouters uit het verhaal zouden later nog verschijnen in een heuse spin-off, Langteen en Schommelbuik. En twee van de drie heksen stonden later portret voor Luc Morjaeus Biep en Zwiep.

5	Jommeke 65: De Grasmobiel

Eerste druk: 1974 't Verhaaltje: Tijdens een wandeling ontmoet Jommeke professor Gobelijn die gras aan het maaien is. Met de auto vol gras geladen keert Jommeke met de professor huiswaarts. Bij Gobelijn aangekomen ontploft het laboratorium. Het experiment om energie uit gras te halen is gelukt. Maar Gobelijn bouwt een auto die rijdt op gras. Jommeke mag deze grasmobiel testen. Samen met Filiberke trekt hij er op uit. Een oliesjeik wil echter het geheim van de grasmobiel voor zich. De achtervolging begint, maar wanneer het duo in een Formule 1-race de eerste plaats pakken, is er alleen nog maar hulde voor professor Gobelijn. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Voor al wie een beetje van techniek houdt, is dit het verhaal met de meest revolutionaire uitvinding van Gobelijn. Het door de professor gebouwde tuig voldoet gewoonweg aan alle milieu-eisen en heeft zelfs nog wat extra onder de motorkap waarvan de huidige automobielbouwers voorlopig nog dromen. Het geeft ook aan dat Jommeke meer dan een volleerd autobestuurder is ondanks zijn jeugdige leeftijd. Dit verhaal doet je minstens glimlachen en uit ervaring weet ik dat jonge mensen dit als voorbeeld gebruiken wanneer bijvoorbeeld de leraar een lesonderwerp behandelt over milieu en techniek. We onthouden uit dit album zeker de technische gegevens van de grasmobiel: Verbruik: 1⁄2 kg gras per 100 kilometer Topsnelheid: boven de 250 kilometer per uur Carrosserie: hout Springcapaciteit: 10 meter ver en 3 meter hoog." Nostalgische relativering: In de jaren zeventig woedde volop de oliecrisis met een paar broodnodige autoloze zondagen als gevolg. Jef Nys, bij monde van professor Gobelijn, had de oplossing gevonden: laat auto's rijden op gras! Daar is er genoeg van en 't groeit snel terug. Enkel nog koeien en paarden compenseren voor hun verlies aan voeding, maar kom. Maar meer nog dan het oplossen van economische problemen, onthielden wij toch vooral de razendspannende race, de saaie Michel Vaillant overtreffend. Met een weinig sexy uitziend en niet in het minst een aërodynamische houten bak met wielen wint Jommeke de cup. Of wat had je gedacht? Aan diskwalificatie voor het overtreden van een reeks op te sommen veiligheidsvoorschriften (waar zijn de veiligheidsgordels en de helm?) en het niet ingeschreven staan van de bolide, hebben de organisators dan weer niet gedacht.

4	Jommeke 13: Het Jampuddingspook

Eerste druk: 1963 't Verhaaltje: Een Schot komt in Zonnedorp aan waar hij in het park Jommeke en Filiberke ontmoet. In het kasteel van Mic Mac Jampudding zou een spook zitten. Samen trekken ze naar het kasteel om het spook te ontmaskeren. Na de nodige plagerijen van het zogenaamde spook kan de knecht Tomson ontmaskerd worden. Tomson blijkt niemand minder te zijn dan Anatool. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Weer een verhaal waar nieuwe personages hun intrede maken: Mic Mac Jampudding en Arabella. Deze twee nieuwe figuren openen enorme perspectieven betreffende een extra komische noot binnen de verhalen. Vooral de combinatie Flip en Mic Mac Jampudding zijn onbetaalbaar. Het detectivegehalte van dit verhaal is bijzonder sterk. Ook de nieuwe locatie (de Schotse hooglanden evenals het oude kasteel) dragen bij tot de wat mysterieuze sfeer die doorheen het verhaal als rode draad sluimert. We onthouden uit dit album zeker dat de paraplu van Arabella een prima valscherm is, dat Pekkie dronken wordt na het oplikken van whisky, afkomstig uit een omgevallen fles, dat er in Zonnedorp een hotel is, genaamd In de Soeplepel." Nostalgische relativering: Met een spokenverhaal moet je dezer dagen niet meer afkomen, al hult het spook uit dit verhaal zich gelukkig niet in een wit laken met uitgesneden kijkgaten, een rotcliché van jewelste. Neen, Jef Nys gebruikt hier alle truken van de foor om spanning en dreiging te creëren. De remakes van oude horror- en andere griezelfilms, die de laatste jaren de cinema's teisteren, tonen aan dat deze elementen het nog steeds doen bij tieners en kinderen. En ook Harry Potter tapt zelfs uit eenzelfde luguber vaatje. Een aan een paal vastgebonden, doodsbenauwde Filiberke; een hardhandige overmeestering van een in een harnas gehulde snoodaard; gruwelijke stemmen en geluiden (soms met klassiek vals alarm); het verplaatsen, verdwijnen en verschijnen van voorwerpen; een opgezette dode en duivels kijkende geit die in de soep duikt; het vallen in de diepte;... Natúúrlijk blijft dit verhaal bij! Ons valt het bovendien goed mee dat de clichés over de gierige, whiskyzuipende Schot hier niet worden herhaald... Op dat whisky zuipen na dan.

3	Jommeke 26: Kinderen Baas

Eerste druk: 1966 't Verhaaltje: Professor Gobelijn vindt dat kinderen meer vakantie moeten hebben en bedenkt een wijsheidsdrank. Jommeke test de drank met succes. Jommeke en Filiberke zorgen ervoor dat iedereen via de waterleiding het drankje naar binnen krijgt. Twee dagen later blijkt de jeugd van Zonnedorp enorm intelligent geworden te zijn. Leraren en dokters staan voor een raadsel. Nog wat later blijkt het drankje bij volwassenen een omgekeerd effect teweeg te brengen. Ook Gobelijn is weer kind geworden. Jommeke neemt de leiding en roept de kinderen op om goed voor hun ouders te zorgen. De volwassenen moeten terug naar school. Jommeke bedenkt een nieuwe wijsheidsdrank en de ouders krijgen hun verstand terug. De kinderen raken helaas hun superintelligentie weer kwijt en moeten terug naar school. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Jef Nys heeft het nooit onder stoelen of banken gestoken dat hij dit zijn beste verhaal vindt. Het is inderdaad een geweldig idee om de kinderen even het roer van de volwassenen te laten overnemen. Maar wat blijkt: ook de kinderen nemen al snel wat typische dingen over van wat ze van hun ouders te horen kregen: standjes geven bijvoorbeeld. Het is een verhaal dat je even doet nadenken. We onthouden uit dit album zeker dat Jommeke een licht auto-ongeval krijgt en niet al te beleefd reageert met de woorden: 'Natuurlijk, een vrouw aan het stuur'. Het is zowat de enige keer dat hij uit zijn brave (voorbeeld)rol valt. Verder nog dat Jommekes invloed van een wijsheidsdrank een nooit geziene medische prestatie leverde en dat bij een hond en een kat kop en staart worden verwisseld." Nostalgische relativering: Hier merken we nogmaals Jef Nys' wishful thinking om eens wat vaker te luisteren naar wat kinderen te zeggen hebben. Wat zou er allemaal gebeuren als kinderen het land regeren? Uitspraken maken over samenwerking met het Vlaams Belang zoals het eerder dit jaar de jonge premier van het kinderparlement overkwam? Ach zeg, laten we die toer niet opgaan. Neen, in dit What if?-gegeven zou het er volgens Nys harmonieuzer en verdraagzamer aan toegaan. Al durven de kinderen al even streng en vermanend uit de hoek te komen als hun ouders en laten we er alsjeblieft niet aan denken hoeveel moeite het deze kinderen kost om hun kinds geworden ouders zindelijk op te voeden! Om toe te geven aan de vraag van Studio 100 om een Jommeke-verfilming te mogen opzetten, gaf Nys zijn fiat enkel als het verhaal gebaseerd is op Kinderen Baas.

2	Jommeke 3: De Koningin van Onderland

Eerste druk: 1959 't Verhaaltje: Een vreemde vrouw neemt haar intrek in het kasteel van Achterberg. Ze kroont er zichzelf tot koningin. Haar rijk noemt ze Onderland en haar onderdanen zullen kinderen zijn. De kinderen worden ontvoerd door de gehypnotiseerde champetter. Jommeke en Flip trekken ten strijde, maar Jommeke valt in de handen van de koningin. Hij kan vrij snel ontsnappen en vindt ook de andere kinderen in het kasteel. De ouders, die door Flip opgetrommeld zijn, kunnen de kinderen en de champetter bevrijden. De koningin wordt opgesloten in een instelling. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Een zeer sterk verhaal met enige horroringrediënten. Ik denk dat dit album niet had kunnen verschijnen mocht het ten tijde van de Dutroux-affaire op stapel hebben gestaan. We weten dat in de Jommeke-verhalen het boze karakter voor rekening komt van Anatool. In dit verhaal komt een extra dimensie betreffende fout gedrag van een volwassene ten opzichte van kinderen naar voor in de rol van de boze koningin, die hier haar intrede doet. Ze zal later nog optreden in een aantal verhalen, maar haar rol, die uiteraard boosaardig blijft, wordt enigszins afgezwakt en toegeschreven aan haar zwakke verstandelijke vermogens. We onthouden uit dit album zeker dat Flip samen met een kanonskogel werd afgevuurd door de koningin van Onderland, dat Flip in zijn tweede verhaal het reeds hard te verduren krijgt en zijn reddersrol nog eens extra in de verf wordt gezet in diverse probleemsituaties binnen het verhaal." Nostalgische relativering: Als kind vonden we dit een sinister verhaal met een werkelijk angstaanjagend personage — hoogstwaarschijnlijk door de zwaar met zwart omrande ogen — dat het gemunt heeft op kinderen. Als volwassene krabben we ook wel eens in ons haar bij wat andere volwassenen allemaal zien in de koningin van Onderland. Een weinig getalenteerde, anonieme tekenaar koos haar als hoofdonderwerp voor de pornoparodie Hete Avonturen, later in beslag genomen na een proces dat Jef Nys won. De resterende oplage ligt bij hem thuis. Hij geniet met volle teugen als hij er nu en dan eens eentje door de papierversnipperaar jaagt. En schrijver Paul Mennes legde in een essay de link tussen Jommeke en sm aan de hand van deze gehate koningin. Jaren later heeft hij in De Morgen benadrukt dat hij de tekst NIET had geschreven uit een soort verheven voorliefde voor pulp van het Jommeke-soort, nee hoor, hij vindt Jommeke er gewoon te slecht voor. Jammer, want verschillende scènes (de folterscène!) doen het nog steeds. Met de jaren zijn de kantjes er wel van gevijld, ook in andere verhalen. De nachtmerriescène uit deel 11: De Zonnemummie (gestrand op nummer 12) bijvoorbeeld is verwijderd in de hertekende herdruk. Nochtans deed E.P. Jacobs al eens eenzelfde vondst van de hand voor Hergé in het Kuifje-album De Zeven Kristallen Bollen met het binnensluipen van Rascar Capac.

1	Jommeke 12: Paradijseiland

Eerste druk: 1962 't Verhaaltje: Filiberke laat Jommeke de antwoorden van zo'n 140 wedstrijdvragen opzoeken. Filiberke wint er een reis rond de wereld per schip mee. Met Flip en Pekkie vermomd als meisje kan de hele bende aan boord gaan. Op het schip is Anatool in dienst. Hij zorgt ervoor dat Jommeke en z'n vrienden op een onbewoond eilandje in de Stille Oceaan terechtkomen. Met de hulp van apen bouwen ze er een huis en vervolgens zelfs een heel dorp. De apen worden geleerd om allerlei werk uit te voeren. Een zorgenloze tijd brengen ze op het eiland door. Na een half jaar worden ze door een schip opgepikt en kunnen ze naar huis. Uit de feitentrommel van Eddy Solie: "Een beetje vreemd dat dit verhaal nummer 1 is geworden. Ik vind dat er sterkere albums in de Top 10 aanwezig zijn. Maar de kiezer heeft beslist. Het is en blijft uiteraard een verhaal om even bij weg te dromen. Het is ook het eerste verhaal waar de apen een vrij centrale rol opeisen. We onthouden uit dit album zeker dat Jommeke er gekroond werd tot koning van Paradijseiland, dat hij en zijn ouders in dit album zelf ook de avonturen van Jommeke lezen en dat het papegaaienkoor van Paradijseiland zo'n 420 papegaaien telt." Nostalgische relativering: Opnieuw een apenverhaal en verdomd geen slechte keuze. Na een reddeloze en hopeloze periode wanneer het gezelschap op het eiland beland, ontpoppen de kersverse eilandbewoners zich als een Robinson Crusoë-familie in de dop. Dit verhaal is er één van overleven met een maximum aan luxe en een minimum aan middelen. Maar dat apen apen na-apen doet ons toch een bedenking maken. Is het niet makkelijk, paternalistisch en zelfs oud-kolonialistisch om te profiteren van de werkkracht van een bende apen? Jommeke noemt hen dan wel zijn vrienden in strook 140, maar twee stroken verder verplicht hij deze brave slaven toch weer tot werken. "En als ge moe wordt, elkaar aflossen", zegt Jommeke nog. Nog eens twee stroken verder, bij het aanschouwen van een houten boomhut, pardon, boomvilla, zegt Jommeke over zijn helpers: "En de apen! Ik moet mijn dienstvolk zelfs geen loon geven. Met een vriendelijk klopje op de schouder zijn ze in de wolken". Al goed dat Jommeke en zijn kornuiten op het eiland geen rubberplantage zijn begonnen zoals de Belgen in Congo (in 1962 al twee jaar onafhankelijk) onder Leopold II. Maar kom, daar dachten we allemaal niet aan tijdens het lezen van dit album in onze jeugd. Paradijselijkheid, blijdschap, gelukzaligheid, onbekommernis, escapisme, het luierikklimaat en jaloezie op al deze elementen vielen ons te beurt. En dan was er op het eiland nog plaats om een houten pretpark te bouwen en een Ben Hur-achtige geitenrace te organiseren. Jeetje, wat een fantasie! Wat een plezier om te lezen ook. Die apen blijven grappig.